Αναλύσεις και θεωρητικοί προβληματισμοί για το ΕΡΣΛ σήμερα

Το ΕΡΣΛ επηρέασε θετικά πολλούς από τους τομείς της κυπριακής κοινωνίας. Τα σημάδια είναι φανερά στις σχέσεις που έχουν τώρα οι δύο κοινότητες, τόσο σε πολιτικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Πολλοί είναι αυτοί που με το δικό τους τρόπο προσπαθούν να βρουν λύσεις για την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στην περιοχή της νεκρής ζώνης. Χαρακτηριστικά παραδείγματα της προσπάθειας αυτής που γίνεται, είναι η έκθεση με το όνομα ‘Leaps of Faith’, όπως επίσης και η πρώτη συμμετοχή της Κύπρου στην 10^η Biennale της Βενετίας, φανερά επηρεασμένη από την περιοχή της Πράσινης Γραμμής. Μελετώντας τις προτάσεις των συμμετεχόντων, συμπεραίνουμε πως κεντρικό άξονά τους αποτελεί κατά κύριο λόγο η μνήμη. Γίνεται προσπάθεια αναίρεσης της σημερινής κατάστασης της περιοχής και ταυτόχρονα επαναφορά της μνήμης, είτε της ιστορικής, είτε της προσωπικής, είτε της συλλογικής μνήμης. Πρόκειται για μια ενέργεια ενθύμησης αλλά και γνώσης των όσων τείνουν να ξεχαστούν, όπως επίσης και αναγνώρισης της ιστορικότητας της περιοχής και της καλυτέρευσης των σχέσεων μεταξύ των δύο κοινοτήτων.

«Ένα σύνορο με τη μορφή αστικού ρήγματος καταλαμβάνει τη φυσική θέση του ιστορικού και γεωγραφικού κέντρου της Λευκωσίας, δημιουργεί ένα αφύσικο όριο και τροφοδοτεί την πόλη με μια παράδοξη αστική πραγματικότητα. […] Ανάδειξη της Νεκρής Ζώνης της Λευκωσίας. […] Όρια ενός συνόρου και την πιθανή αναίρεσή τους μέσα από αρχιτεκτονικές προτάσεις, που στόχο έχουν να αποκαταστήσουν τη διαπερατότητα. […] Διερεύνηση του ενδιάμεσου χώρου και του σημείου επαφής».

Μόρφω Παπανικολάου, Ρένα Σακελλαρίδου και Μέμος Φιλιππίδης, Διαπερατά όρια – Η πράσινη γραμμή της Λευκωσίας, Θεματικό πλαίσιο.

Χαρακτηριστικό είναι και το έργο ανάπλασης της πλατείας Ελευθερίας, που συγκαταλέγεται στο Τοπικό Σχέδιο Λευκωσίας και είναι άμεσα συνδεδεμένο με το ΕΡΣΛ. Γεωγραφικά η πλατεία Ελευθερίας είναι η αρχή της οδού Λήδρας, όπου έχει πεζοδρομηθεί με βάση το ΕΡΣΛ σε όλο της το μήκος. Για να υπάρξει αυτή η συνέχεια, λόγω και των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η περιοχή, αποφασίστηκε η προκήρυξη του Ευρωπαϊκού Διαγωνισμού για την Ανάπλαση της Πλατείας Ελευθερίας. Ως νικητήρια συμμετοχή επιλέχθηκε αυτή της Zaha Hadid και των συνεργατών της. Σκοπός της συγκεκριμένης πρότασης είναι η ανάδειξη του ιστορικού Ενετικού Τείχους, καθώς και η προσέλκυση των πολιτών για διάφορες δραστηριότητες και εκδηλώσεις, σε μια προσπάθεια επαναπροσδιορισμού της πλατείας Ελευθερίας ως της κεντρικής πλατείας της Λευκωσίας.

Επίσης από το ΕΡΣΛ έχει επηρεαστεί θετικά και ο τομέας της εκπαίδευσης, με τη δημιουργία ενός προγράμματος με το όνομα ‘Η Λευκωσία σας καλεί’. Η σύλληψη της ιδέας έγινε με αφορμή το ΕΡΣΛ, το οποίο αναδιαμόρφωσε περιοχές ιστορικού χαρακτήρα στην εντός των τειχών Λευκωσία. Ο Όμιλος Ιστορικού Διαλόγου και Έρευνας με τη συμβολή εκπαιδευτικών και από τις δύο πλευρές της διαχωριστικής γραμμής, συνέλεξε εκπαιδευτικό υλικό με το οποίο παιδιά και νέοι μπορούν να γνωρίσουν από κοντά τις αναπλασθείσες περιοχές της Λευκωσίας.

Η περίπτωση της ανάπλασης της Πλατείας Ελευθερίας

Πρόκειται για μια προσπάθεια ανάγνωσης του ποιά ακριβώς είναι η σημασία της Πλατείας Ελευθερίας στη Λευκωσία, τη σχέση της με το Ενιαίο Ρυθμιστικό Σχέδιο, καθώς και το μεταξύ τους συσχετισμό με την έννοια της συλλογικής μνήμης.

Μέσα από ένα ιστορικό πέρασμα για το ποιά είναι η Πλατεία Ελευθερίας, θα γνωρίσουμε το πως δημιουργήθηκε αρχικά, καταλήγοντας στο σήμερα και το τι εξυπηρετεί. Αν και η Πλατεία Ελευθερίας δεν είναι χρηματοδοτούμενο έργο του ΕΡΣΛ, όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενο κεφάλαιο, βρίσκεται όμως, κάτω από την επίβλεψη του, αποτελώντας ταυτόχρονα μέρος του Τοπικού Σχεδίου Λευκωσίας. Λόγω των έργων αναζωογόνησης της περιοχής της παλιάς πόλης, αποφασίστηκε η προκήρυξη του Διαγωνισμού για την Ανάπλαση της Πλατείας Ελευθερίας.

Πρόκειται για ένα ιστορικό σημείο της Λευκωσίας με ιδιαίτερη σημασία για την πόλη και τους κατοίκους της. Η επιλογή ως πρώτου βραβείου, της πρότασης της Zaha Hadid επέφερε πολλές και ποικίλες αντιδράσεις. Φυσικά υπάρχουν αυτοί που υποστηρίζουν την επιλογή της συγκεκριμένης πρότασης, αλλά μεγάλο είναι και το ποσοστό αυτών που διαφωνούν προσπαθώντας με κάθε τρόπο να αποτρέψουν την απόφαση της Επιτροπής του Διαγωνισμού. Τα επιχειρήματά τους ποικίλουν όπως θα δούμε, όπως επίσης και οι προτάσεις που δίνουν για τροποποιήσεις στα σχέδια. Οι κυριότερες αναφορές έχουν ως βάση την ιστορικότητα του σημείου που βρίσκεται η Πλατεία Ελευθερίας, καθώς αποτελεί ‘γέφυρα’ πάνω από τα Ενετικά Τείχη, ενώνοντας την παλιά με τη σύγχρονη πόλη (εντός και εκτός των Τειχών).

Φυσικά οι αντιδράσεις αυτές, έχουν σημειωθεί και στο παρελθόν σε περιπτώσεις που είχαμε να κάνουμε με ιστορικές περιοχές ή μνημεία. Στο σημείο αυτό εξετάζεται ο παράγοντας της συλλογικής μνήμης, αφού οι αλλαγές που θα γίνουν, σύμφωνα με τα λεγόμενα, πρόκειται να επηρεάσουν και να επιφέρουν ανεπανόρθωτες ζημιές στο μνημείο αλλά και στη σημασία του. Αυτοί που αντιδρούν θα επικαλεστούν διάφορες συμφωνίες περί προστασίας των ιστορικών μνημείων και των συνεπειών που θα προκληθούν αν υλοποιηθεί η συγκεκριμένη πρόταση. Η πλατεία Ελευθερίας για τους κατοίκους της Λευκωσίας, αποτελεί κομμάτι της συλλογικής τους μνήμης. Διαμέσου της έρευνας για τη συλλογική μνήμη, θα επιχειρηθεί μια σύγκριση ανάμεσα στην πρόταση της Zaha Hadid, και των συνεργατών της, και στο αν έχει λάβει υπόψη της τον παράγοντα της συλλογικής μνήμης του λαού της Λευκωσίας αλλά και της Κύπρου γενικότερα. Αυτό γιατί πολλά είναι τα όσα συνέβησαν στο παρελθόν και έχουν αποτυπωθεί στη συλλογική μνήμη Ε/Κ και Τ/Κ επηρεάζοντας απόλυτα ένα ιστορικό σημείο όπως είναι η Πλατεία Ελευθερίας.

Ο παράγοντας της συλλογικής μνήμης

Γλυπτό, Πολιτιστικός χώρος Παλιάς Ηλεκτρικής, ιστορική πόλη

Μέσα από την ανάλυση της μνήμης θα μας δοθεί η ευκαιρία για σύνδεσή της με το θέμα του Ενιαίου Ρυθμιστικού Σχεδίου Λευκωσίας, έχοντας ως κεντρικό παράδειγμα αυτό της περίπτωσης ανάπλασης της Πλατείας Ελευθερίας. Ο βασικός στόχος αυτού είναι να διαπιστωθεί κατά πόσο η μνήμη έχει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των ιδεών στον τομέα της αρχιτεκτονικής. Η έννοια της συλλογικής μνήμης, σχετίζεται απόλυτα με την έννοια της ιστορίας, ενώ η ιστορία από τη μεριά της, αποτελεί το λόγο δημιουργίας του ΕΡΣΛ, που με τη σειρά του λαμβάνει υπόψη σε μεγάλο βαθμό τη συλλογική μνήμη για την υλοποίηση των σχεδίων αναζωογόνησης. Οι έννοιες αυτές είναι αλληλένδετες, και το ΕΡΣΛ προσπαθεί κατά κάποιο τρόπο να τις αναδείξει. Στην περίπτωση της Πλατείας Ελευθερίας, αυτό που συμβαίνει, έχει παρατηρηθεί και παλαιότερα σε αντίστοιχες περιπτώσεις όπου προκαλούνται αντιδράσεις που αφορούν την ανάπλαση σε σχέση με την ιστορία της περιοχής και του έργου, στην οποία συγκαταλέγεται ο παράγοντας της συλλογικής μνήμης.

Σχέδιο Αναβίωσης της πόλης εντός των Τειχών σαν σύνολο

Το Ενιαίο Ρυθμιστικό Σχέδιο Λευκωσίας αποτελεί σημαντική εξέλιξη για την κοινωνία της Κύπρου, όχι μόνο των ελεύθερων περιοχών αλλά και των κατεχόμενων. Σαν μέρος του Τοπικού Σχεδίου Λευκωσίας στόχο έχει τον εντοπισμό των αναγκών και δυνατοτήτων για την πολεοδομική και αστική ανάπτυξη της πρωτεύουσας. Το Ενιαίο Ρυθμιστικό Σχέδιο Λευκωσίας, ή αλλιώς ΕΡΣΛ σε συντομογραφία, έχει απώτερο σκοπό τον ανασχεδιασμό της πόλης.

Όπως αναφέρεται σε πολλά βιβλία πολεοδομικού σχεδιασμού, η δημιουργία ενός Ρυθμιστικού Σχεδίου στηρίζεται τόσο σε πολιτικά, όσο και κοινωνικο – οικονομικά στοιχεία. Έτσι, στη συγκεκριμένη περίπτωση, της Λευκωσίας – της τελευταίας μοιρασμένης ευρωπαϊκής πρωτεύουσας – το Ενιαίο Ρυθμιστικό Σχέδιο αποτελεί το ξεκίνημα μιας προσπάθειας αναβίωσης της πόλης εντός των Τειχών αλλά και των ακριτικών περιοχών, στις οποίες επήλθαν ‘ανεπανόρθωτες’ ζημιές λόγω ιστορικών γεγονότων διαμέσου των αιώνων. Το ΕΡΣΛ αρχή είχε το όραμα των δημάρχων των δύο κοινοτήτων εν έτη 1980, το οποίο έχει σαν κινητήριο άξονα τη μελλοντική λύση του κυπριακού και την ενοποίηση των δύο περιοχών.

Μέσα από μια σύντομη ιστορική αναδρομή, θα γίνει μια προσπάθεια για την όσο το δυνατό καλύτερη ανάλυση των σκοπών, της σημασίας αλλά και των συνεπειών που προκύπτουν από το ΕΡΣΛ στη ζωή των κατοίκων της πρωτεύουσας και κατ’ επέκταση στη ζωή των κατοίκων όλης της Κύπρου.